Żałoba jest trudna i pełna cierpienia. Jest to jednak proces naturalny, w którym ważne jest wsparcie innych. Różne sprawy związane ze śmiercią i rozstawaniem się powierzane są profesjonalistom. Czy istnieją także takie, w których warto udać się psychoterapeuty?
Żałoba nieprawidłowa
Psychologowie i psychiatrzy nie są zgodni co do tego, czym jest i jak rozpoznawać nieprawidłowy przebieg żałoby. Niektóre źródła odróżniają żywe przeżywanie straty (o etapach żałoby pisaliśmy TU) w prawidłowo przebiegającej żałobie od przedłużającego się zatrzymania, zamrożenia i izolacji w cierpieniu, które charakteryzują depresję.
Diagnoza zaburzeń przeżywania żałoby według międzynarodowych klasyfikacji
DSM-4 ("Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych" Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) proponuje rozpoznawanie i leczenie patologicznej żałoby, gdy w 14 miesięcy po stracie przez ponad 6-mesięcy trwają takie objawy jak:
- mimowolne wspomnienia lub natrętne fantazje związane z utraconą relacją,
- nagłe ukłucia lub napady silnych emocji związanych z utraconą relacją
- bolesna i silna tęsknota, pragnienie powrotu zmarłego
- unikanie i niemożność adaptacji,
- poczucie osamotnienia i wewnętrznej pustki,
- nadmierne unikanie ludzi, miejsc lub aktywności, które budzą wspomnienia o zmarłym,
- inny niż zwykle poziom zaburzeń snu,
- brak zainteresowania pracą, życiem towarzyskim, funkcjami opiekuńczymi, rekreacją.
Nowsza wersja tego podręcznika (DSM-5), idąc dalej nie rozróżnia depresji od żałoby - a więc wszelkie objawy charakterystyczne dla depresji, trwające więcej niż 2 tygodnie po stracie, diagnozuje jako depresję.
ICD-10 ("Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania Światowej Organizacji Zdrowia) nie ujmuje żałoby jako stanu patologicznego, chyba że trwa powyżej 2 lat. ICD-11 (następna rewizja w trakcie przygotowania) proponuje uznanie przedłużającej się żałoby za nieprawidłowe. Jest to stan, w którym objawy takie jak: uporczywa i głęboka tęsknota związana z nieakceptacją śmierci, poczucie straty części siebie, gniew, poczucie winy lub poczucie krzywdy związanych ze stratą i niemożność angażowania się w nowe aktywności społeczne, utrzymują się ponad 6 miesięcy od śmierci bliskiej osoby.
Wiele podejść przyjmuje kryterium czasowe przedłużającej się reakcji na stratę, jako objaw (często główny), nieprawidłowego przebiegu żałoby. Inne propozycje za nieprawidłowe uznają także zbyt gwałtowne przeżywanie straty lub mimo, iż relacja była ważna - nie przeżywanie jej.
Wskazania do psychoterapii
Czas trwania prawidłowej żałoby zmienia się - w zależności od indywidualnych zasobów, dostępnego wsparcia i norm kulturowych. Medykalizacja procesu żałoby i przedwczesne łagodzenie jej objawów, może prowadzić do braku możliwości jej pełnego przeżycia, przeszkodzić w radzeniu sobie z realną, ważną stratą i najlepszym przystosowaniu do zmienionej sytuacji. Czasem jednak żałoba przybiera postać, która wykracza poza jej zwykłe doświadczanie, gdy zasoby posiadane przez osobę i jej najbliższe środowisko nie są wystarczające do przeżycia i zaadaptowania się do zmiany. Są to na przykład sytuacje, gdy rola osoby zmarłej była wyjątkowo ważna, gdy relacja była bardzo silna lub ambiwalentna gdy śmierć wiązała się ze szczególną traumą. Także żałoba, która "utyka" w jednej z jej faz i wydłuża się w czasie może być wskazaniem do rozpoczęcia terapii czy konsultacji psychiatrycznej.