Jesień i zima jest dla wielu osób okresem pogorszonego nastroju, rozdrażnienia, spadku energii. Niekiedy obniżenie nastroju powoduje istotne trudności w funkcjonowaniu, co może wskazywać na depresję sezonową.
Objawy depresji sezonowej
Cechami wyróżniającymi sezonowe zaburzenia nastroju (ang. seasonal affective disorder – SAD) jest ich cykliczność - pojawienie się i nasilenie objawów w określonym czasie w roku i ich ustępowanie w innych porach. W naszym obszarze geograficznym pogorszenie występuje najczęściej podczas jesieni i zimy, a objawy ustępują wiosną i latem. Czasem w okresach lepszego funkcjonowania nastrój nie tylko się wyrównuje, a przyjmuje cechy ponadstandardowego jego podniesienia, rzadko spełniające kryteria klinicznej manii. Łagodniejsze formy spadku nastroju dotykają ok. 10-15% Europejczyków, a w pełni rozwinięta depresja sezonowa ok. 2%.
Objawy sezonowego zaburzenia nastroju to:
- spadek energii,
- ociężałość,
- wkładanie wiele wysiłku nawet w rutynowe działania (często jednak nie oznacza to rezygnacji z pracy),
- utrata motywacji,
- nadmierna senność z jednoczesnym poczuciem niewyspania lub zmęczenia po obudzeniu,
- wzmożony apetyt (często na słodycze),
- tycie,
- rzadziej niż w przypadku innych zaburzeń depresyjnych - katastrofizowanie, smutek i utrata nadziei na zmianę.
W przebiegu depresji sezonowej czasem można zauważyć także objawy charakterystyczne dla innych postaci depresji, czyli:
- drażliwość,
- łatwe wpadanie w złość,
- niepokój,
- rzadkie odczuwanie przyjemności,
- problemy z uwagą i pamięcią,
- zobojętnienie.
Dla większości osób sezonowe zmiany nastroju najczęściej nie przyjmują postaci klinicznej. Są to zmiany zauważalne, dość przykre, jednak nie spełniające kryteriów pełnoobjawowej depresji. To, co wyróżnia depresję sezonową to znaczne pogorszenie funkcjonowania przez okres co najmniej 2 tygodni.
Jesienna depresja - przyczyny
Zjawisko to nie jest dokładnie poznane. Podstawowa hipoteza łączy sezonowe obniżenie nastroju z cyklem przyrodniczym. Naturalnie w tym okresie życie zwalnia, mamy znacznie mniejszy dostęp do światła słonecznego. Jest to szczególnie dotkliwe w godzinach porannych, gdy budzimy się w ciemnościach - co często interpretowane jest przez organizm jako budzenie się w nocy. Niedobór światła wpływa na metabolizm - także na powstawanie i regulację substancji chemicznych potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Zwiększa się wydzielanie hormonu snu - melatoniny, a zmniejsza produkcja serotoniny, której niedobór powoduje obniżenie nastroju.
Współcześnie, wymagania życia codziennego nie biorą zmian w przyrodzie pod uwagę. Dodatkowo, istotna dla występowania sezonowych zaburzeń nastroju jest indywidualna wrażliwość na te zmiany, skłonność do wahań nastroju, czy współwystępowanie innych czynników takich jak np. stresujące wydarzenia.
Leczenie i psychoterapia
Nie ma stuprocentowej zgodności pomiędzy specjalistami co do skuteczności różnych form leczenia. Przyjmując za podstawową hipotezę brak światła - podstawą leczenia jest światło, zarówno naturalne, jak i terapia sztucznym światłem - fototerapia. Inne podejście zaleca suplementację witaminą D (w przypadku osób z jej niedoborem), a kolejne uznanie powyższych metod za nieskuteczne lub jedynie za pomocnicze do leczenia farmakologicznego lub psychoterapii.
Psychoterapia jest pomocna w radzeniu sobie z emocjami, szczególnie gdy na jesienne obniżenie nastroju nakładają się inne kłopoty psychologiczne. Wyraźnym wskazaniem do kontaktu z psychoterapeutą jest umiarkowany i cięższy przebieg epizodu depresyjnego. Ten drugi przypadek może wymagać także pomocy lekarza psychiatry. Psychoterapia może także pomóc w akceptacji i rozwijaniu umiejętności lepszego radzenia sobie z objawami i konsekwencjami zaburzenia. Jeżeli istnieje taka możliwość, korzystne dla poprawy samopoczucia może być także zwolnienie tempa, rezygnacja z niektórych obowiązków, dbanie o dietę, łagodną aktywność fizyczną, wypoczynek i inne potrzeby ciała. W lepszym funkcjonowaniu pomocne jest wychodzenie z izolacji i zadbanie o ważne relacje społeczne.