Psychoterapia to metoda leczenia o udowodnionej skuteczności. Jednocześnie dla wielu osób pytanie „Na czym polega psychoterapia?” pozostaje tajemnicze. Niezależnie od nurtu psychoterapii, można wyróżnić grupę czynników które pozytywnie wpływają na osiąganie efektów w psychoterapii
J. O. Prochaska (1979) twierdzi, że rozmaite nurty psychoterapii nie różnią się zasadniczo poglądami na temat sposobów osiągania zmian. Wyróżniła ona dziesięć czynników wywołujących zmiany w psychoterapii (Prochaska, 1979, za: J. Czabała)
Poszerzanie świadomości – choć metody, które służą zwiększaniu świadomości klienta różnią się w zależności od nurtu psychoterapii, wszystkie rodzaje terapii do tego celu dążą. Pożądanej przez klienta zmianie służy między innymi lepszy kontakt ze swoimi emocjami: świadomość ich pojawiania się, ich źródła, sytuacji, które je wywołują. W psychoterapii humanistyczno-doświadczeniowej terapeuta pomaga w zwiększaniu świadomości emocji poprzez empatię, akceptację pojawiających się uczuć, autentyczność dotyczącą własnych pojawiających się emocji. Proponuje też działania mające na celu pełniejsze doświadczanie oraz naukę regulacji własnych emocji przez klienta oraz
Zmiana oceny samego siebie – klienci nierzadko borykają się z surową, krytyczną, często nieadekwatną oceną samego siebie. W trakcie psychoterapii spotykają się z inną postawą terapeuty wobec własnych problemów i mają szansę odnaleźć nowe, bardziej im służące spojrzenie na własną osobę.
Zmiana oceny otoczenia – w trakcie psychoterapii klient nie tylko zyskuje zrozumienie tego, jak jego otoczenie wpływa i wpłynęło na niego w przeszłości. Dowiaduje się także, w jaki sposób sam oddziałuje na swoje otoczenie, co z kolei zwiększa poczucie wpływu i sprawczości.
Uwolnienie się od siebie – Klienci, którzy mają większą świadomość nie tylko własnych potrzeb, pragnień, ale i ograniczeń, potrafią w bardziej twórczy i elastyczny sposób dążyć do zaspokojenia istotnych potrzeb oraz realizacji ważnych dla siebie wartości.
Uwolnienie się od otoczenia – Klienci nierzadko czują się więźniami sytuacji, w której się znajdują. Ich rosnąca samoświadomość oraz poczucie sprawczości pomaga przeciwstawiać się niekorzystnym wpływom, jakie ma na nich otoczenie.
Przeciwwarunkowanie – Doświadczenia życiowe nierzadko nauczyły klientów pewnych niekorzystnych skojarzeń bodźca i reakcji, tzn. przyzwyczaiły by reagować w sztywny sposób na konkretne sytuacje. Przykłady takich sytuacji to: wycofywanie się i uleganie w przypadku groźby konfliktu; dystansowanie, gdy druga osoba okazuje przywiązanie i bliskość; wstyd, gdy pojawi się smutek czy płacz. W trakcie psychoterapii pojawia się możliwość, by te sztywne schematy reagowania zostały zmienione i zastąpione przez bardziej służące klientowi.
Kontrola bodźca – Zwiększająca się świadomość klienta pozwala zidentyfikować sytuacje, w których rośnie prawdopodobieństwo niepożądanych przez klienta zachowań, np. wybuchów złości w sytuacji wyczerpania i dużego napięcia, nadużywania substancji w towarzystwie. Po rozpoznaniu tych sytuacji klient może zdecydować o ich unikaniu.
Kontrolowanie konsekwencji – W psychoterapii humanistycznej nie stosuje się nagród czy kar za zachowania. Choć przez niektórych klientów słowa uznania ze strony terapeuty, zauważenie ich wysiłku czy postępu jest uznawane za przyjemne i nagradzające. Nierzadko też klienci sami uczą się dostrzegać i doceniać swój wysiłek i starania.
Dramatyczne przeżycia – W trakcie psychoterapii klienci odreagowują trudne przeżycia, które były ich udziałem, co przynosi ulgę.
Relacja pomagania – relacja terapeutyczna, oparta na zrozumieniu, akceptacji i wsparciu drugiego człowieka jest jednym z głównych czynników pobudzających klienta do zmiany.
Więcej na ten temat można przeczytać w książce Jana Czesława Czabały, „Czynniki leczące w psychoterapii”, Warszawa 2020.