Tradycyjne pojęcie zdrowia i choroby zakłada istnienie ogólnie przyjętych norm, a „zaburzone” zachowania to te, które w tych normach się nie mieszczą. Psychoterapia humanistyczna inaczej rozumie „zaburzone” zachowania traktując je jako twórcze przystosowanie, a nie odbieganie od normy. Takie podejście ma implikacje zarówno dla przebiegu procesu terapii, jak i jej celów.
Zaburzenie czy twórcze przystosowanie?
Popularna perspektywa zakłada spojrzenie na zaburzenia (czy wręcz cierpienie psychiczne), jako na stan chorobowy, coś co należy zwalczyć i pokonać. Nazwy chorób i zaburzeń stają się swoistym skrótem myślowym określającym stan drugiego człowieka. W psychoterapii humanistycznej, w każdym przypadku priorytetem jest patrzenie z perspektywy osobistej, która dostrzega niepowtarzalność każdej osoby i każdej sytuacji. Szczególne spojrzenie na psychopatologię (mechanizmy powstawania problemów psychicznych) ma podejście Gestalt, które traktuje ją jak proces twórczego przystosowania.
Zarówno procesy rozwojowe, jak i zaburzające można traktować jako twórcze i służące przystosowaniu. Z tego punktu widzenia nie określa się, co jest właściwe i zdrowe, a co niewłaściwe i chore – tego typu spojrzenie uważane jest jako zewnętrzne wobec osoby. Perspektywa wewnętrzna bardzo dużą wagę przywiązuje do celu, jaki spełniają różne zachowania. Źródłem wiedzy jest w niej to, jak osoba doświadcza siebie i jak o sobie decyduje, nie zaś czy z perspektywy „obiektywnej” (kto decyduje o tym, że perspektywa jest obiektywna?) mieści się ono w normach. W psychologii humanistycznej psychologiczne diagnozy nie służą uproszczeniu i nadania jednoznacznej nazwy temu, co się dzieje w życiu drugiej osoby. Są raczej próbą zrozumienia jej bólu.
Rozumienie objawów według psychoterapii humanistycznej
Sytuacja jest współtworzona przez człowieka i jego otoczenie (także przez innych ludzi). Jej poszczególne elementy wpływają na siebie i w sposób dynamiczny ją kreują. Z tego punktu widzenia zaburzenie w funkcjonowaniu traktuje się jako twórczy proces, który angażuje zasoby i ma na celu odnalezienie się w świecie. W psychologii Gestalt każdy objaw i zachowanie, które społecznie uważane jest jako nieprawidłowe, jest traktowane jako sposób poradzenia sobie z doświadczeniem, które z różnych powodów nie może być w pełni przeżyte. Do tych powodów należą niemożność znalezienia wystarczającego oparcia w sobie, a także brak dostosowanej do potrzeb reakcji ze strony otoczenia. W takich przypadkach zostaje zablokowana spontaniczność. Spontaniczne reakcje angażują wszystkie zasoby i pozwalają na budowanie pełnej świadomości doświadczenia. Jeżeli nie można doświadczyć sytuacji w pełni, doświadczamy tylko jej pewnych aspektów. Ograniczenie swobody i konieczność ukrycia pewnych elementów doświadczenia budzi lęk. A gdy te sytuacje się powtarzają, dochodzi do utrwalenia zachowania i przechodzi ono w nawyk.
Na czym polega zmiana w psychoterapii humanistycznej
Takie podejście ma swoje znaczenie dla procesu terapeutycznego. Celem terapii nie jest doprowadzenie do prawidłowego (zgodnego z normami) sposobu doświadczania świata, lecz do doświadczania go w sposób spontaniczny i pełny, który w znacznie mniejszym stopniu naznaczony lękiem. Proces zmiany zachodzi w paradoksalny sposób. Zamiast koncentrować się na tym, kim nie jesteśmy i czego brakuje, uznajemy to kim jesteśmy , jak doświadczamy świata. Świadomość i akceptacja, pozwalają na spontaniczność, która z kolei pozwala w pełni doświadczać sytuacji, w której jesteśmy i reagować na rzeczywistość w niezablokowany sposób. Takie uwolnienie daję swobodę i zaufanie do siebie, co z kolei pozwala na to, by na bieżąco decydować o tym, co w danej chwili zdaje się najlepsze.