Doświadczanie emocji i ich regulacja

Czy wiesz jakich emocji doświadczasz właśnie teraz? Czy potrafisz je nazwać? Czy wiesz dlaczego przeżywasz akurat takie emocje w tej chwili? Czy są one naturalną, biologiczną reakcją na daną sytuację, czy może w jakimś sensie wyuczoną, nabytą? Skąd się wzięły, jaka potrzeba za nimi stoi? Co powinieneś zrobić, aby ją zaspokoić? Jeśli potrafisz odpowiedzieć na pytania powyżej, masz wysoką świadomość swoich emocji i potrafisz je wykorzystać do realizacji swoich celów.

Logika emocji

Emocje, np. radość, strach, smutek czy złość, są z natury przystosowawcze, adaptacyjne, „racjonalne”. Pomagają zorientować się w otaczającym świecie, w konkretnej sytuacji, informują nas, co jest w danej chwili ważne. Pojawiają się natychmiast po zaistnieniu bodźca związanego z określoną reakcją emocjonalną, wywołują zachowanie zorientowane na zaspokojenie pojawiającej się potrzeby, np. wycofanie się, działanie. Mówiąc krótko, za każdym uczuciem stoi potrzeba, potrzeba zaś prowadzi do działania. Na przykład strach sygnalizuje, że coś nam grozi. W sytuacji zagrożenia potrzebujemy się ochronić przed niebezpieczeństwem. Chronimy się zazwyczaj na dwa sposoby - wycofując się z danej sytuacji (reakcja ucieczki) lub podejmując działanie (reakcja walki).

Regulacja emocji

Aby emocje mogły spełnić swoją funkcję, musimy mieć świadomość ich doświadczania, wiedzieć, że je przeżywamy i potrafić werbalizować, komunikować. Kiedy już mamy ową świadomość, musimy jeszcze potrafić uczucia tolerować i używać ich w taki sposób, aby regulować poziom doświadczanego napięcia, stresu oraz zaspokajać potrzeby i realizować cele poprzez podejmowanie określonych zachowań, działania. Wszystko to składa się na tzw. regulację emocji. Adekwatne regulowanie emocji służy łagodzeniu lęku i adaptacyjnemu funkcjonowaniu w życiu.

Zbyt intensywne lub za mało intensywne doświadczanie emocji związane jest z niedostateczną umiejętnością ich regulacji. Czasem, mówiąc obrazowo, miewamy „nos w zupie” (przeżywamy za dużo, zbyt mocno, emocje nas zalewają), a to utrudnia działanie, dezorganizuje, czasem wręcz paraliżuje. Czasem znowu zupa jest tak daleko, że nie czujemy jej zapachu (przeżywamy za mało). To sprawia, że trudno jest podjąć działanie, skontaktować się z potrzebą.

Regulacja emocji to coś czego się uczymy, a wyuczone sposoby regulacji emocji są powiązane z kształtującym się we wczesnym dzieciństwie stylem przywiązania danej osoby. Osoby cechujące się tzw. bezpiecznym stylem przywiązania potrafią efektywnie regulować swoje emocje – mają do nich dostęp, są ich świadome, potrafią efektywnie wpływać na poziom doświadczanego napięcia. Osoby o stylu unikającym mają utrudniony dostęp do przeżywanych emocji (regulują je za mocno), zaś osoby o lękowym stylu przywiązania doświadczają często nadmiernego pobudzenia emocjonalnego (regulują zbyt słabo).

Rozwijanie lepszej regulacji emocjonalnej a psychoterapia

Klienci zgłaszający się na psychoterapię często doświadczają trudności, u podłoża których leży rozregulowany system emocjonalny. Depresja czy stany lękowe są związane z próbami regulacji negatywnych stanów emocjonalnych. Psychoterapeuta pomaga klientowi docierać do emocji, wzmacniać je kiedy emocje są nadmiernie „przyciszone” i opanowywać reakcje emocjonalne, dystansować się od emocji, w sytuacji gdy emocje zalewają, są zbyt hałaśliwe. W tym celu terapeuta może np.:

• uczyć klienta uświadamiania sobie emocji, wyrażania ich i podejmowania działania związanego z pojawieniem się danej emocji;

• kierować uwagę klienta na doznania płynące z ciała ponieważ są one wskazówkami dotyczącymi emocji (ciało daje bezpośrednią informację o przeżywaniu - odruchowo się kulimy, zaciskamy pięści, pojawia się czucie różnych rzeczy w brzuchu, czy gardle)

• pomagać tworzyć dystans wobec emocji;

• uczyć klienta strategii kojenia, uspokajania samego siebie.

Pomysł na Walentynowy prezent – okiem psychoterapeuty par

Tradycja obchodzenia Święta Zakochanych pojawiła się nad Wisłą na początku XXI wieku. W tym dniu chcemy w szczególny sposób pokazać partnerowi, że jest dla nas ważny, że go kochamy. W trakcie pracy terapeutycznej z parami często rozmawiamy o tym czego partnerzy pragną, czego potrzebują, aby związek był bezpiecznym schronieniem, aby czuli się kochani, wyjątkowi. Możecie skorzystać z naszej wiedzy, doświadczenia i tego, czym dzielą się z nami nasi klienci, aby dać partnerowi coś co wzmocni waszą więź, coś szczególnego, być może nie tylko od święta.

Sprawdź jakość połączenia

Kwiaty, czekoladki czy inne materialne prezenty nie mogą zastąpić stabilnej, mocnej, bezpiecznej więzi między partnerami. A owo połączenie zwane więzią istnieje wtedy, kiedy możemy liczyć na to, że partner będzie dla nas dostępny (fizycznie i emocjonalnie), będzie odpowiadał na nasze sygnały i potrzeby i będzie zaangażowany w związek. Możesz wykorzystać Walentynowy wieczór, aby zapytać:

• Czego mogę dać ci więcej? Czego ode mnie potrzebujesz?

• Kiedy czujesz się kochany przeze mnie i ważny dla mnie?

• Kiedy czujesz, że się o ciebie troszczę?

Podaj uwagę, odzwierciedlenie i rozmowę na wspólną kolację

Składniki powyżej służą zwiększaniu bliskości, poznawaniu mapy świata partnera, dają poczucie, że jesteś obecny, że ci zależy – bo dajesz swój czas, chcesz zrozumieć co partnerowi gra w duszy, a co leży na wątrobie.

Dopraw posiłek garścią fizycznej bliskości

Kiedy jesteś blisko ukochanej osoby, jej mózg wydziela oksytocynę, zwaną również „hormonem przytulania” (większa jej ilość wydziela się podczas orgazmu). Oksytocyna sprawia, że bardziej ufamy, jesteśmy spokojniejsi, obniża się poziom lęku i produkcja hormonów stresu.

Weź pod uwagę opcję „małżeństwo” :-)

To pomysł na życie w dzisiejszym świecie mniej popularny niż kiedyś. Wiele par decyduje się na wspólne mieszkanie bez ślubu. Okazuje się jednak, że formalne zawarcie małżeństwa coś zmienia, i to coś widać w badaniach obrazowych mózgu. Zaufanie i bezpieczna więź emocjonalna uspokajają ośrodki w mózgu odpowiedzialne za odczuwanie strachu. W obecności kochającego partnera, poziom doświadczanego stresu i bólu obniża się. Okazuje się jednak, że aby tak się stało, kochająca osoba musi być naszym mężem czy żoną ponieważ przysięga małżeńska wydaje się dawać pewność trwałego zaangażowania, tego, że partner będzie z nami, nie zniknie z dnia na dzień. A to, wydaje się, uwalnia nas od strachu[i].

Rozważ psychoterapię

Nie, nie uważamy, że psychoterapia jest cudownym lekiem na wszystkie związkowe problemy, czy że pomoże każdej parze (badania mówią, że terapia par w nurcie EFT jest skuteczna w ok. ¾ przypadków). Jeśli jednak trudno w waszym związku o nawiązanie połączenia i budowanie bliskości samodzielnie, z pomocą może przyjść empatyczny, obecny psychoterapeuta, który potrafi usłyszeć każdego z partnerów i sprawić, że poczujecie się na tyle bezpiecznie ze sobą by dzielić się tym, co straszy i boli, w sposób, który będzie wzmacniać więź między wami.

[i] Informacje na podstawie artykułu Sue Johnson ‘Marriage Makes a Difference to your Brain’ - http://www.drsuejohnson.com/marriage-commitment/marriage-makes-a-difference-to-your-brain/#more-1035

Zdrada – jak ją przetrwać w związku?

Zdrada może przybierać różne formy – od przypadkowego, jednorazowego seksu, po długotrwały romans. Istnieje wiele definicji zdrady, a różne osoby odmiennie reagują na te same zachowania partnera – dla jednych niedopuszczalny jest flirt, dla innych okazjonalny seks pozamałżeński bywa do zaakceptowania w określonych okolicznościach. Niezależnie od definicji zdrady, zachowania partnera postrzegane przez drugą osobę jako niewierność, stanowią zagrożenie dla związku, dla  poczucia więzi pomiędzy dwiema dorosłymi osobami.

Zdrada jako naruszenie więzi

Model Psychoterapii Skoncentrowanej na Emocjach (EFT), stworzony w latach 80-tych XX wieku przez S. Johnson i L. Greenberga opisuje relacje intymne pomiędzy dorosłymi ludźmi przez pryzmat teorii przywiązania. Bezpieczne przywiązanie do drugiej osoby opiera się na poczuciu, że możemy na partnera liczyć, polegać na nim, ufać, że nasze dobro leży mu na sercu, że partner będzie nas chronić w razie potrzeby. Zdrada jest w EFT postrzegana jako ogromne zagrożenie poczucia bezpieczeństwa więzi pomiędzy partnerami. Aktywuje ona w zdradzonym partnerze lęki i potrzeby związane z więzią, relacją . W psychoterapii EFT, niewierność jest nazywana „zranieniem więzi” (attachment injury), raną, pogwałceniem zaufania, które stawia cały związek pod znakiem zapytania.

Kiedy zdradzona osoba opisuje swój ból, często używa czegoś co w EFT nazywamy językiem więzi, np. „Nie myślałeś o mnie, kiedy mnie zdradzałeś. Nie wziąłeś mnie pod uwagę. Czy kiedykolwiek będę mogła znów czuć, że mogę na ciebie liczyć? Nie mogę być blisko ciebie, nie mogę cię całować wiedząc, że całowałeś inną. Potrzebuję twoich zapewnień, że mnie kochasz, ale nie wierzę, kiedy mi je dajesz. Brakuje mi bezpieczeństwa, twardego gruntu pod stopami.” Poczucie opuszczenia i odrzucenia towarzyszące zdradzie sprawia, że protestujemy, krzyczymy, trudno nam znaleźć spokój ale czasem, chcąc się chronić przed bólem, odsuwamy się i popadamy w obojętność, odrętwienie. Zdradzony partner odczuwa często mnóstwo ambiwalencji ponieważ jego partner jest źródłem bólu, cierpienia a jednocześnie potencjalnym źródłem pociechy, ukojenia. Trudno jednak szukać ukojenia u kogoś kto zadał ranę. Zdradzona osoba znajduje się więc przez pewien czas w swoistym potrzasku.  W tej sytuacji pomocna może stać się psychoterapia par lub terapia indywidualna.

Zdrada i psychoterapia par w nurcie EFT

Głównym zadaniem terapii par w przypadku zdrady jest odbudowanie bezpiecznej więzi pomiędzy partnerami. Na ten proces składa się wiele cząstkowych etapów, wśród których znajdują się:

• Doświadczenie i zrozumienie co właściwie się wydarzyło, szczególnie w kontekście naruszenia więzi pomiędzy partnerami (nie chodzi tu o ustalanie faktów związanych ze zdradą lecz o emocjonalne doświadczenie nią wywołane)

• Poradzenie sobie z silnymi emocjami towarzyszącymi każdemu z partnerów (uświadomienie sobie tych emocji, ich wyrażenie, przyjęcie przez partnera)

• Proces wybaczania

• Odbudowywanie zaufania

• Doświadczanie na nowo bezpieczeństwa w relacji

W przełożeniu na język więzi i terapii skoncentrowanej na emocjach proces ten może wyglądać następująco:

• Zdradzony partner mówi o momencie związanym ze zdradą, który wywołuje silne uczucia. Z pomocą terapeuty dociera do swoich doświadczeń emocjonalnych i wyraża je w odniesieniu do naruszeń więzi, które nastąpiły w relacji. Partner, który zdradził może na tym etapie minimalizować znaczenie zdrady.

• Partner, który zdradził zauważa wpływ jaki jego zachowanie miało na partnera i na wzajemną więź, zauważa ból emocjonalny partnera.

• Partner, który zdradził przeprasza, wyraża żal, zaczyna być emocjonalnie dostępny dla partnera.

• Zdradzony partner zaczyna wyrażać swoje potrzeby związane z bezpiecznym przywiązaniem, więzią między nimi.

• Partner, który zdradził okazuje, że chce zaspokoić emocjonalne potrzeby partnera i wspierać go.

• Para tworzy nową historię, która opowiada o zdradzie ale przede wszystkim o tym, jak para konfrontuje się z traumą i zaczyna ją leczyć. Krzywda zostaje włączona do historii związku jako dowód umiejętności odnowy i ponownego połączenia się partnerów.

Podobny proces odbywa się w trakcie psychoterapii par w nurcie EFT w sytuacji gdy zranienie więzi dotyczy innego obszaru niż zdrada fizyczna.

Focusing w psychoterapii i nie tylko

Focusing to naturalna umiejętność, która pozwala dotrzeć do tego co wiemy, ale co trudno wyrazić za pomocą słów czy myśli. Pozwala on temu co nieuświadomione zaistnieć w polu świadomości. Umożliwia skupienie się na tym co przeżywane, doświadczane tu i teraz bez osądzania, uprzedzeń, z empatią. Jest jedną z technik wykorzystywanych w psychoterapii skoncentrowanej na emocjach.

Skąd focusing w psychoterapii?

Focusing został po raz pierwszy opisany jako zestaw 6 kroków przez Eugena Gendlina, psychoterapeutę humanistycznego i filozofa, w połowie XX wieku. Gendlin spostrzegł różnice w efektywności procesu psychoterapii u różnych klientów przy stosowaniu tych samych technik terapeutycznych. Przyglądając się klientom, u których postępy były większe, Gendlin zauważył, że korzystają oni ze specyficznych umiejętności i opracował model pozwalający nauczyć się owych umiejętności tym, którzy nie korzystają z nich spontanicznie. Focusing był pierwszą techniką opisaną i wykorzystywaną w psychoterapii skoncentrowanej na osobie.

Czym jest focusing?

Focusing to kontaktowanie się ze świadomością ciała, budowanie świadomości swojego wewnętrznego doświadczenia. Jest to sposób słuchania swojego ciała, wczuwania się w wysyłane przez nie sygnały, dostrzegania tego jak ciało „się czuje” i rozmawiania z odczuciami odbieranymi z ciała.   Założeniem focusingu jest przekonanie, że „ciało zna odpowiedź”. Pozwala on dotrzeć do tego, co w danej chwili domaga się naszej uwagi, tego co stoi pomiędzy nami a dobrym samopoczuciem. Nie poprzez myśli, przekonania, oceny ale poprzez całościowe, bezpośrednie, cielesne doświadczenie danego problemu, sytuacji. Pomaga lepiej zrozumieć sytuację, w jakiej się znajdujemy, dotrzeć do potrzeb i je zaspokoić, realizować swoje życiowe cele.

Co się dzieje w trakcie focusingu?

Centralne pojęcie focusingu to wewnętrzne poczucie, z ang. felt sense, czyli niejasne, pozawerbalne poczucie czegoś w ciele, całościowe poczucie sprawy, którą się zajmujemy. Wyłania się ono zwykle w postaci fizycznego odczucia, czasem obrazu, ruchu czy dźwięku w trakcie skupiania uwagi na środkowej części ciała, pomiędzy gardłem a podbrzuszem. Bywa niewyraźnie, nieuchwytne, trudne do opisania. Dzięki skupieniu nieoceniającej uwagi na owym wewnętrznym poczuciu, opisaniu go, wysłuchaniu, lepiej rozumiemy co się dzieje, pomagamy naszemu wewnętrznemu doświadczeniu zmieniać się, doświadczamy ulgi. Kiedy uda nam się dotrzeć do sedna problemu w trakcie sesji focusingu, doświadczamy zmiany wewnętrznego poczucia (z ang. felt shift).

Kiedy można stosować focusing?

Focusing jest stosowany w procesie psychoterapii skoncentrowanej na emocjach w celu lepszego zrozumienia określonej sytuacji poprzez kontakt z doświadczeniem ciała na poziomie fizycznych odczuć. Może być również stosowany samodzielnie lub w parze, jako tzw. focusing partnerski.

Jest wykorzystywany w budowaniu zdrowszej, bardziej empatycznej relacji z samym sobą, pogłębianiu kontaktu z uczuciami i potrzebami, radzeniu sobie z przytłaczającymi uczuciami. Może pomagać m.in. przy podejmowaniu decyzji, radzeniu sobie ze stresem, usuwaniu wewnętrznych blokad czy kreatywnym poszukiwaniu rozwiązań.