Psychoterapeuta, terapeuta uzależnień – kto jest kim? Krótki przewodnik po zawodach związanych ze zdrowiem psychicznym. CZĘŚĆ II

Psychoterapia jest konstruktywnym sposobem otrzymywania wsparcia w przypadku różnego rodzaju trudności natury psychicznej i psychologicznej. W poprzednim artykule (link tu) pisaliśmy o niektórych specjalistach związanych z badaniem i wspieraniem psychiki ludzkiej. Poniżej spróbujemy odpowiedzieć na pytanie z jakimi sprawami warto zwrócić się to psychoterapeuty i terapeuty uzależnień.

Kim jest psychoterapeuta?

Psychoterapia jest traktowana jako oddzielna dyscyplina naukowa i dziedzina wiedzy praktycznej, czerpiąca m.in. z medycyny, psychologii, pedagogiki, filozofii, socjologii. Psychoterapeuta musi odbyć minimum 4-letnie szkolenie podyplomowe (min. 1200 godzin). Najczęściej są to osoby, które ukończyły studia na poziomie magisterskim z dyscyplin humanistycznych, społecznych i medycznych. Wśród psychoterapeutów znajdą się więc np. psychologowie, pedagodzy, pielęgniarki, filozofowie, teolodzy, lekarze różnych specjalności (także psychiatrzy).  Psychoterapeuta nie zawsze musi być więc psychologiem lub psychiatrą i nie ma dowodów na to, aby osoby innych profesji były gorszymi specjalistami. Psychoterapię mogą prowadzić już osoby w trakcie szkolenia. Potwierdzeniem przygotowania psychoterapeuty jest dyplom ukończenia szkolenia z psychoterapii, jednak warto aby zostały także potwierdzone egzaminem certyfikacyjnym organizowanym przez stowarzyszenia zrzeszające psychoterapeutów. Najczęściej warunkiem otrzymania możliwości zdawania egzaminu jest posiadanie doświadczenia zawodowego. Zawód nie jest regulowany ustawą, minimalne standardy uczenia są wynikiem porozumienia środowiska zawodowego, a dla osób pracujących w służbie zdrowia wymogi określa zarządzenie prezesa NFZ. Z uwagi m.in. na brak uregulowań prawnych związanych z wykonywaniem zawodu, braku wymogu, pewnej żmudności procesu, braku przynależności  do towarzystw psychoterapeutycznych (nie ma takiego obowiązku), wielu psychoterapeutów nie decyduje się na certyfikację. Nie zwalnia ich to jednak z zasad etycznych (które również niejednokrotnie nie są wymagane formalnie), do których należą m.in. podnoszenie kwalifikacji, tajemnica zawodowa, czy poddawanie swojej pracy superwizji.

Psychoterapeuta, w zależności od swojego przygotowania prowadzi: psychoterapię indywidualną (dzieci, młodzieży, dorosłych), psychoterapię grupową, terapię par i terapię rodzin. Pięcioma głównymi podejściami terapeutycznymi reprezentowanymi w Polsce są:

·         psychoanalityczno-psychodynamiczne,

·         poznawczo-behawioralne,

·         humanistyczno-doświadczeniowe,

·         systemowe,

·         integracyjne.

 Psychoterapia ma na celu złagodzenie lub usunięcie objawów zaburzeń i/lub poprawę funkcjonowania psychicznego i społecznego, które wspierają osoby i rodziny w powrocie do zdrowia i w rozwoju. Do psychoterapeuty warto zwrócić się w przypadku odczuwania cierpienia psychicznego, trudności w funkcjonowaniu (także w relacjach), podczas kryzysu, przy poczuciu wewnętrznego zablokowania, czy po wsparcie umiejętności związanych z emocjami i relacjami.

Terapeuta uzależnień

Szczególne miejsce w dziedzinie zdrowia psychicznego zajmuje terapia uzależnień. Szkolenie nastawione jest na zdobywanie wiedzy z zakresu psychoterapii osób z zaburzeniami związanymi z używaniem alkoholu, środków odurzających, substancji psychoaktywnych, zaburzeniami nawyków i popędów (tzw. uzależnień behawioralnych, do których należą np. zakupoholizm, seksoholizm, uzależnienie od pornografii, hazardu), a także psychoterapii osób bliskich osób uzależnionych. Aby zostać terapeutą uzależnień należy odbyć szkolenie w wymiarze nie mniejszym niż 800 godzin (często jest to szkolenie około 2,5 roczne). Ustawa o zapobiegniu narkomanii określa, iż szkolenie przeznaczone jest dla osób posiadających tytuł lekarza, magistra pielęgniarstwa, pracy socjalnej, psychologii, pedagogiki, pedagogiki specjalnej, socjologii, resocjalizacji, zdrowia publicznego, nauki o rodzinie, teologii lub filozofii. Ustawa przewiduje także kształcenie instruktorów terapii uzależnień (posiadających mniejsze kompetencje) dla osób z wykształceniem średnim. Terapeuci uzależnień i trenerzy zobowiązani są do ubiegania się o certyfikat (w przeciwnym przypadku muszą powtórzyć szkolenie). Według ustawy, leczeniem osób uzależnionych zajmują się jedynie podmioty lecznicze lub lekarze wykonujący zawód w ramach praktyki zawodowej, a rehabilitacją lekarze posiadający specjalizację w dziedzinie psychiatrii i certyfikowani specjaliści psychoterapii uzależnień. W przypadku członków rodzin nie ma takich ograniczeń, jednak z uwagi na dostępność terapii (także refundowanej) członkowie rodzin często korzystają ze wsparcia poradni leczenia uzależnień. Jeżeli główny problem dotyczy używania substancji, czy innych zachowań nałogowych – wskazane jest udanie się do terapeuty uzależnień, a w przypadku członków rodzin osób uzależnionych, jest to jedna z dostępnych opcji.

Strach przed zmianą

Osoby, które zgłaszają się do psychoterapeuty, często przychodzą, ponieważ chcą się zmienić: lepiej funkcjonować, nie cierpieć, zbudować solidne związki. Czasem wręcz chciałyby zmienić się w kogoś innego, lepszego, bardziej akceptowanego przez innych i przez samych siebie. Wyobrażają sobie przyszłość jako tę, która ma być tylko lepsza. Jednak zarówno podczas terapii, jak i w codziennym życiu, gdy zmiana staje się realna – wycofują się, czasami nawet zdają się aktywnie przeszkadzać w osiągnięciu tego, na czym im zależało. Strach przed zmianą staje się silniejszy niż jej pragnienie.

Blokowanie zmian

Blokowanie odbywa się z różnych przyczyn i na różnych etapach procesu zmiany. Jedną z nich może być lokowanie nadziei na zmianę w kimś innym, kto wyręczy nas w rozumieniu potrzeb, szukaniu rozwiązań, uchroni przed ryzykiem. I choć marzenie o „dobrym rodzicu”, „ratowniku”, „wybawicielu” nie jest rzadkie, w dorosłym życiu raczej nie możemy liczyć na to, że znajdzie się druga osoba, która załatwi nasze sprawy i spełni potrzeby.

Niejednokrotnie, mimo, iż czujemy się odpowiedzialni za swoje życie, zmiana jest bardziej lub mniej aktywnie blokowana. Tak, jakby część nas samych przeszkadzała temu procesowi. Często u podstaw hamowania lub odwracania przemian kryje się strach przed utratą starych, znanych  sposobów funkcjonowania i obawa związana z niepewnością.

Potrzeba stałości, radzenie sobie ze stratą i strach przed nieznanym

Ze stałością wiąże się bezpieczeństwo, poczucie ładu wewnętrznego i przewidywalność. Zmiana w oczywisty sposób wiąże się z frustracją tej potrzeby. Czasem nie zdając sobie z tego sprawy pragniemy zmiany, a równocześnie chronimy przed utratą, tego co znamy. Nawet w przypadku, gdy obecna sytuacja jest niesatysfakcjonująca, w pewien sposób nauczyliśmy się w niej funkcjonować.

Poza lękiem przed stratą, zmiana wiąże się z konfrontacją z niepewnością dotyczącą tego, czy obrany kierunek i włożony wysiłek (także emocjonalny) zaowocuje  w oczekiwany sposób. Rozpoczynając drogę nie mamy także pewności, że wystarczy na nią sił, motywacji i umiejętności. Stary porządek pozostawiamy za sobą, równocześnie nie znając jeszcze nowego.

Kryzys i rozwój

Zmienność jest nieodłączną częścią życia. Wiele aspektów życia ulega ciągłym przemianom. Wymuszane są one przez czynniki związane z przyczynami wewnętrznymi, jak i zmieniającym się otoczeniem. Siłą napędową dla procesu zmiany mogą być potrzeba rozwoju, ciekawość, czy unikanie nudy. Wymuszają go także kryzysy – to one są często silnym sygnałem i motywacją do przemian. Kryzysy wiążą się z cierpieniem i trudnym do zniesienia wysiłkiem emocjonalnym. W przypadku ostrych kryzysów strach przed brakiem zmiany staje się większy niż przed nią samą. I choć jest to motywacja związana z poszukiwaniem ulgi, to często stanowi ważny element inicjowania zmian.

Zmiana i psychoterapia

Strach jest naturalną częścią funkcjonowania człowieka. Warto potrafić go poczuć, przyjąć i zrozumieć. Udawanie, że go nie ma paradoksalnie może sprawiać, iż w ukryciu rośnie w siłę. Rozwój nie jest możliwy bez zmierzenia się z obawą. Zmiana jest tym trudniejsza, im bardziej utożsamiamy się z tym jak obecnie żyjemy i im ważniejszego obszaru dotyczy. Odwagę do zmiany dają zrozumienie swojego strachu, budowanie zaufania do siebie i otaczającego świata, dobre zrozumienie swoich wartości i motywacji. W psychoterapii, w relacji z drugą osobą można poszukać zrozumienia siebie, zaufania do własnych wyborów oraz wsparcia. Warto, aby towarzyszem procesu była osoba, która nie przestraszy się porażki i z cierpliwością będzie towarzyszyła trudowi zmian.